باقر العلوم علیه السلام
امام
باقرعلیه السلام : « حریص بر دنیا ، همچون کرم ابریشم است که هر چه پیله
را بر خود بیشتر بپیچد ، بیرون آمدنش مشکل تر می شود . » (1)
محمد
بن علی بن الحسین علیهم السلام ، پنجمین امام شیعیان است . مادر آن حضرت ،
فاطمه دختر امام حسن مجتبی علیه السلام است و بدین ترتیب ، امام باقرعلیه
السلام نخستین امامی است که پدرش از نسل امام حسین و مادرش از نسل امام حسن
علیهما السلام می باشد.
امام شکافنده علوم
امام
باقرعلیه السلام ، علاوه بر « شاکر » و « هادی » به ویژه به « باقر » به
معنای شکافنده ملقب است ، و جابرن یزید جعفی در توضیح لقب اخیر گوید : آن
حضرت علم را شکافت و رموز و دقائق آن را روشن ساخت . (2)
یعقوبی نیز می نویسد : بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت . (3) راغب اصفهانی هم مانند این عبارت را گفته است . (4)
ابن
منظور در مورد کلمه « باقر» می گوید : « تبقر » ، داشتن علم و مال زیاد را
گویند و به محمد بن علی بن حسین بن علی علیه السلام بدان جهت باقر گفته می
شود که آن حضرت علم را شکافت واصول آن را مشخص و طرز استنباط فروع علم از
اصول آن را بیان فرمود . (5)
موقعیت علمی امام
بی
تردید چنان که بسیاری از علمای اهل سنت ، نیز گفته اند ، امام باقرعلیه
السلام در زمان حیات خویش شهرت فروانی داشته و همواره محضر او از دوست
دارانش ، از تمامی بلاد و سرزمینهای اسلامی ، پر بوده است . موقعیت علمی
ایشان ، به مثابه شخصیتی عالم و فقیه ، به ویژه به عنوان نماینده علوم اهل
بیت ، بسیاری را وا می داشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و
فقهی خود را از او بطلبند . در این میان ، اهل عراق که بسیاری از آنان شیعه
بودند بیش از دیگران مفتون شخصیت آن حضرت شده بودند . (6)
مراجعه
کنندگان ، خضوعی خاص نسبت به شخصیت علمی امام داشتند چنان که عبدالله بن
عطای مکی گوید : علما را در محضر هیچ کسی کوچکتر از زمان حضوردر محضر امام
باقرعلیه السلام ندیدم . حکم بن عینیه با تمام عظمت علمی اش در میان مردم ،
در برابر آن حضرت مانند دانش آموزی در مقابل معلم خود به نظر می رسید .
(7)
شهرت علمی امام، در حد تعبیر ابن عنبة، مشهورتر از آن است که کسی بخواهد آن را بیان کند . (8)
این
شهرت در زمان خود ایشان ، نه تنها در حجاز که « کان سید فقهاء الحجاز »
(9) بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیرشده بود . چنانکه
راوی می گوید : دیدم که مردم خراسان دور حضرت حلقه زده و اشکالات علمی خود
را از ایشان می پرسیدند. (10)
ذهبی
درباره امام باقر علیه السلام می نویسد : ایشان از کسانی است که بین علم و
عمل ، سیادت و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده و برای خلافت اهلیت داشت .
(11)
ابرش
کلبی از هشام بن عبدالملک پرسید: این کیست که مردم عراق او را در میان
گرفته و مشکلات علمی خود را از وی می پرسیدند ؟ هشام گفت: این پیامبر کوفه
است ، خود را پسر رسول خدا و شکافنده علم و مفسر قرآن می داند . (12)
در مکارم اخلاق حضرت
مردی
از اهل شام در مدینه ساکن بود که به خانه امام بسیار می آمد و به امام می
گفت: « ... در روی زمین بغض و کینه کسی را بیش از تو در دل ندارم و با هیچ
کس بیش از تو و خاندانت دشمن نیستم . و عقده ام آن است که اطاعت خدا و
پیامبر و امیر مؤمنان در دشمنی با تو است ، اگر به خانه ات رفت و آمد دارم ،
بدان جهت است که تو مردی سخنور ، ادیب و خوش بیان هستی . »
درعین
حال امام باقر علیها السلام با او مدارا می فرمود و به نرمی سخن می گفت .
چندی گذشت که مرد شامی بیمار شد و مرگ را رویاروی خویش دید پس از زندگی
ناامید شد . وصیت کرد که چون در گذرد « امام باقر» بر او نماز گزارد .
شب
به نیمه رسید و بستگانش او را مرده ، یافتند . بامداد وصی او به مسجد آمد و
امام را دید که نماز صبح به پایان برده و به تعقیبات نماز نشسته است .
عرض کرد : آن مرد شامی به دیگر سرای شتافته و وصیت نموده که شما بر او نماز گزارید .
امام فرمود : او نمرده است... شتاب مکنید تا من بیایم.
پس
برخاست ، دو رکعت نماز خواند و دستها را به دعا برداشت ، سپس به سجده رفت و
تا طلوع خورشید ، در سجده ماند ، آنگاه به خانه شامی آمد ، بربالین او
نشست ، او را صدا زد و پاسخ داد ، امام او را نشانید ، پشتش را بر دیوار
تکیه داد و شربتی طلبیده ، به کام او ریخت و به بستگانش فرمود : غذاهای سرد
به او بدهند و خود بازگشت .
پس از مدتی کوتاه ، مرد شامی شفا یافت ، به نزد امام آمد و عرض کرد : گواهی می دهم که تو حجت خدا بر مردمانی . (13)
شاگردان و اصحاب نزدیک امام
در مکتب امام ابو جعفر باقر العلوم علیه السلام ، شاگردانی نمونه و ممتاز پرورش یافتند که به معرفی برخی ازآنان اشاره می شود :
1- "
ابان بن تغلب " : او محضر سه امام - امام زین العابدین ، امام محمد باقر و
امام جعفر صادق علیهم السلام - را درک نمود . ابان از شخصیتهای علمی عصر
خود بود و در تفسیر، حدیث ، فقه ، قرائت و لغت تسلط بسیاری داشت . والایی
دانش ابان چنان بود که امام باقر علیه السلام به او فرمود : در مسجد مدینه
بنشین وب رای مردم فتوا بده ، زیرا دوست دارم ، مردم فردی چون تو را در
میان شیعیان ما ببینند . (14)
2- "
زراره " : دانشمندان شیعه از میان شاگردان امام باقر و امام صادق علیهما
السلام ، شش تن را فقیه تر می شمرند که زراره یکی از آنها است . از امام
صادق نقل است که فرمود : اگر " برید بن معویه " ، " ابوبصیر" ، " محمد بن
مسلم" و " زراره " نبودند . آثار پیامبر ( معارف شیعه ) از میان می رفت،
آنان بر حلال و حرام خدا امین هستند . باز فرمود : برید ، زراره ، محمد بن
مسلم و احول در زندگی و مرگ نزد من محبوبترین مردمان هستند . (15)
3- "
کمیت اسدی " : شاعری سر آمد بود و زبان گویایش در دفاع از اهل بیت ،
اشعاری پر مغز می سرود. اشعارش چنان کوبنده و رسوا گر بود که پیوسته از طرف
خلفای اموی تهدید به مرگ می شد .
4- "
محمد بن مسلم " : فقیه اهل بیت و از یاران راستین امام باقر و امام صادق
علیه السلام بود . چنان که گفته شد ، امام صادق او را یکی از آن چهار تن به
شمار آورده که آثار پیامبر به وجودشان پا برجا و باقی است .
شهادت نور ولایت
امام
باقر علیه السلام ، هفت ذیحجه سال 114 هجری در پنجاه و هفت سالگی در زمان
حاکم ستمگر اموی " هشام بن عبدالملک" مسموم گردیده و شهید شدند . در شامگاه
شهادت به فرزند خویش امام صادق علیه السلام فرمود : " من امشب جهان را
بدرود خواهم گفت ، هم اکنون پدرم را دیدم که شربتی گوارا نزد من آورد و
نوشیدم ، او مرا به سرای جاوید و دیدار حق بشارت داد . "
بدن مطهر آن دریای بیکران دانش خدایی در خاک بقیع ، درکنار پدروجدش امام مجتبی و امام سجاد علیه السلام به خاک سپرده شده است